Czym jest ryzyko walutowe? 

Jednym z najczęściej spotkanych ryzyk, które występują u większości podmiotów gospodarczych jest ryzyko walutowe(ryzyko kursowe). Możemy je określić jako prawdopodobieństwo destabilizacji finansów konkretnego podmiotu gospodarczego na skutek zmiany kursu walutowego danej waluty. Oznacza to, że podmiot gospodarczy poniesie stratę poprzez wykazanie niższych przychodów lub wyższych kosztów, gdy kurs waluty, wykorzystanej do rozliczenia transakcji, zmieni swoją wartość na niekorzyść podmiotu. Wysokość straty zależy od zmian kursowych oraz wartości i ilości transakcji. Im wyższa łączna wartość transakcji walutowych rozliczonych po nieprzewidzianej zmianie kursowej, tym straty będą wyższe przy założeniu, że podmiot gospodarczy nie zabezpieczył się przed negatywną zmianą wartości kursu waluty obcej.

Przyczyny i skutki zmiany ryzyka walutowego

Ryzyko walutowe powstaje, gdy transakcje prowadzi się z jednostkami zagranicznymi. Wyjątkiem są transakcje (w przypadku np. profesjonalnych kontraktów sportowych czy banków), gdzie zagraniczni kontrahenci preferują rozliczenie kontraktów w walucie innej niż waluta krajowa danego kontrahenta lub też bank prowadzący swoją działalność na terenie danego kraju może udzielać kredytu w walucie innej niż krajowa.

Obecnie, podczas pandemii wirusa SARS-CoV-2 ryzyko walutowe jest istotne dla spółek, które prowadzą swoją działalność z wykorzystaniem walut obcych. W czasie zawirowań na rynkach finansowych ryzyko to nabiera szczególnego znaczenia z powodu destabilizacji kursów walutowych nie tylko na zagranicznych rynkach, lecz również na rynku krajowym. Spółki krajowe rozliczające się w walucie obcej tracą w postaci zrealizowanych oraz niezrealizowanych różnic kursowych w momencie, gdy waluta krajowa „słabnie” w stosunku do waluty obcej, w której rozlicza się transakcje. Zgodnie z art. 15a ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych zrealizowane różnice kursowe są odnoszone do kosztów oraz przychodów podatkowych, natomiast niezrealizowane różnice kursowe mają zastosowanie wyłącznie w celach bilansowych[1]. Działa to również w drugą stronę, gdy waluta krajowa się „umacnia” na rynkach finansowych. Obecnie, głównym powodem spadku wartości złotego jest niepewna sytuacja na świecie, a polski złoty nie należy do pewnych walut, w których można ulokować kapitał.

Formy zarządzania ryzykiem walutowym w czasie kryzysu. Zabezpieczenia wewnętrzne oraz zewnętrzne

W gospodarce światowej podmioty gospodarcze wykorzystują różne mechanizmy w celu zmniejszenia lub wyeliminowania ryzyka kursowego. Odpowiednie zarządzanie ryzykiem  walutowym jest obecnie bardzo istotne, gdyż niezrozumienie, brak wdrożonych procedur bądź też niereagowanie na sytuację makroekonomiczną może powodować problemy z płynnością finansową firm. Instrumenty zapobiegające negatywnym skutkom zmian kursów walutowych można podzielić na wewnętrzne oraz zewnętrzne.

Jako pierwszy instrument z grupy wewnętrznych metod zarządzania ryzykiem walutowym jest rozliczanie z dostawcą bądź odbiorcą rozrachunków w walucie krajowej[2]. Pozwala to wyeliminować ryzyko kursowe. Spółka krajowa może handlować z kontrahentami zagranicznymi, którzy zgodzą się rozliczać w walucie krajowej jednostki gospodarczej. Takie rozwiązanie nie jest łatwe do wdrożenia, gdyż ryzyko związane z kursami przechodzi na stronę kontrahenta. Inną metodą zarządzania ryzykiem kursowym jest wdrożenie klauzul waloryzacyjnych, które określa się klauzulami o zmianie cen towarów. Pozwalają one na zmiany cen wprost proporcjonalnie do zmian kursów. Ryzyko może być rozłożone na dwie strony transakcji lub na jedną. Klauzule te są wprowadzane do umów pomiędzy kontrahentami. Trudność w zastosowaniu tej klauzuli polega na różnych przewidywaniach co do zmian kursów walutowych.

Kolejną metodą jest przyspieszanie oraz opóźnianie płatności (ang. leading and lagging). Polega ona na przyspieszeniu płatności zobowiązań oraz opóźnieniu spłaty należności, gdy spółka spodziewa się spadku wartości waluty krajowej. Pozwala to zmniejszyć koszty (w przypadku pasywów) lub zwiększyć przychody (w przypadku aktywów). Metoda ta najczęściej wykorzystywana jest w grupie kapitałowej, gdyż jednostki niepowiązane z jednostką gospodarczą niechętnie zgadzają się na przesunięcie daty płatności. Dodatkowo, kontrahent może nie zaaprobować takiego rozwiązania, w skutek którego ryzyko zostanie przeniesione na niego.

Zewnętrzne metody zarządzania ryzykiem

Z drugiej strony istnieją zewnętrzne metody zarządzania ryzykiem.[1] Jako pierwszy można wymienić faktoring. Ryzyko kursowe przenosi się na faktora, czyli firmę skupującą wierzytelności od faktoranta. Metoda ta ma jednak swoje wady. Faktor skupi wierzytelności od faktoranta, gdy ten ma do odsprzedania wystarczająco dużo nierozliczonych transakcji. Dodatkowo, część należności faktorant otrzymuje w momencie, gdy faktor odzyska wierzytelności. Co więcej faktorant otrzymuje około 80% wartości sprzedanych wierzytelności. Kolejną metodą są opcje walutowe. Jest to rodzaj umowy pomiędzy kupującym a sprzedającym. Daje ona kupującemu prawo kupna po określonym kursie waluty w określonym czasie. Co warto zaznaczyć nie jest to obowiązek, nabywca nie jest zobligowany do skorzystania z opcji. Za to sprzedający otrzymuje premie. Dzięki tej metodzie można wyeliminować ryzyko walutowe. Z drugiej strony wcale to nie oznacza, że nie można na ogólnej transakcji ponieść straty. Wynika to z faktu, że premia, która musi zostać wypłacona, może przewyższyć zysk z zastosowania opcji walutowej.

Na rynkach finansowych występuje wiele instrumentów finansowych, dzięki którym przedsiębiorstwa mogą ograniczyć ryzyko kursowe. Do takich instrumentów należą kontrakty forward. Polegają one na ustaleniu z góry po jakim kursie można rozliczyć transakcje. Metoda ta nie jest skorelowana z sytuacją mikro- oraz makroekonomiczną. Przedsiębiorstwo może na tym stracić, gdy kurs waluty, w której rozliczana jest transakcja, spadnie (w przypadku nabycia) lub wzrośnie (w przypadku sprzedaży).

Podsumowanie

Zarządzanie ryzykiem walutowym jest niezwykle istotne w obecnych czasach, gdzie sytuacja jest niepewna, a gospodarka światowa opiera się na wymianie towarów. Każde z przedsiębiorstw powinno rozważyć wdrożenie mechanizmów zapobiegających stratom z przyczyn walutowych przy występowaniu transakcji walutowych. Istnieje wiele metod zarządzania tym ryzykiem. Jeśli przedsiębiorstwo chce wyeliminować ryzyko kursowe, powinno dążyć do minimalizowania transakcji walutowych. Z drugiej strony spółka może odnieść korzyści w przypadku zmian kursowych z wykorzystaniem instrumentów pochodnych. W obecnym czasie jest to niezwykle ważne ryzyko, gdyż ma wpływ na finanse przedsiębiorstw oraz strukturę makro- i mikroekonomiczną.

[1] Art. 15a ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz.U. nr 51 poz.86),

[2] S. Okoń, M. Matłoka, A. Kaszkowiak, Zarządzanie ryzykiem walutowym, Gliwice 2009, s. 21

[3] Ibidem, s. 39

   

 Autor: Błażej Merta