Już 13 października 2022 roku wejdzie w życie długo zapowiadana oraz kontrowersyjna nowelizacja Kodeksu spółek handlowych. Poza uchwaleniem prawa holdingowego, wprowadza ona niezwykle istotne zmiany w funkcjonowaniu rad nadzorczych.

W uzasadnieniu do projektu nowelizacji ustawy wskazano, iż jednym z głównych jej celów jest wyposażenie rad nadzorczych w narzędzia umożliwiające prowadzenie bardziej efektywnego nadzoru korporacyjnego. W uzasadnieniu słusznie zauważono, że rzeczywistość prowadzenia aktywności gospodarczej ulega nieustannym przeobrażeniom, dlatego rolą ustawodawcy powinno być przyglądanie się realnym potrzebom jej uczestników oraz podejmowanie działań zmierzających do zwiększania efektywności procesów związanych z zarządzaniem przedsiębiorstwami.

U kogo rada nadzorcza?

Na radach nadzorczych spoczywa zadanie bieżącego nadzoru nad każdym obszarem prowadzenia działalności przez spółki kapitałowe. Utworzenie przedmiotowego organu jest obligatoryjne na poziomie spółki akcyjnej, zaś w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, decyzja ta pozostaje uzależniona od woli wspólników, chyba że omawiany podmiot osiągnął określoną skalę działalności oraz złożoność struktury udziałowej (tj. kapitał zakładowy przewyższa kwotę 500 tysięcy złotych, a wspólników jest więcej niż dwudziestu pięciu).

Czym zajmuje się rada nadzorcza?

Rada nadzorcza nie ma jednego, przypisanego przez ustawodawcę zadania, skorelowanego z konkretnym obszarem działalności spółki kapitałowej. Od lat występuje ona w przywołanym wyżej akcie normatywnym jako kolegialny organ będący swoistą reprezentacją osób ponoszących ekonomiczne ryzyko funkcjonowania spółki, pozostając w modelu stałym wewnątrz przedmiotowej organizacji. Patrząc przez pryzmat kompetencji, rada nadzorcza powinna pracować jako ciało gwarantujące, że prowadzący sprawy spółki członkowie zarządu będą podejmowali wyłącznie działania zgodne z interesem spółki.

Co się zmieni w radach nadzorczych?

Nowelizacja przynosi szereg zmian do funkcjonowania rad nadzorczych. Zmiany te obejmują każdy rodzaj spółki kapitałowej. Do najważniejszych można zaliczyć należy uregulowanie następujących zagadnień:

1. Profesjonalizacja rady nadzorczej poprzez wprowadzenie przepisów odnośnie kompetencji członków rady nadzorczej.
2. Wprowadzenie obowiązku dla zarządu do udzielania z własnej inicjatywy określonych informacji radzie nadzorczej.
3. Wprowadzenie obowiązków sprawozdawczych rady nadzorczej.
4. Wprowadzenie prawa rady nadzorczej do żądania sporządzenia lub przekazania informacji, dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień.
5. Wprowadzenie instytucji doradcy rady nadzorczej.
6. Uregulowanie terminów udostępniania informacji wspólnikom i akcjonariuszom.
7. Wprowadzenie zgody na zawarcie transakcji o znaczącej wartości ze spółką dominującą, spółką zależną oraz spółką powiązaną.
8. Uregulowanie zasad sporządzania protokołów zarządu i rady nadzorczej.
9. Wprowadzenie obowiązku lojalności dla członków rad nadzorczych.
10. Wprowadzenie instytucji Business Judgement Rule (zasada biznesowej oceny sytuacji).

Ciekawe przepisy

Październikowa nowelizacja wprowadza do Kodeksu spółek handlowych w szczególności następujące regulacje:

1. Członek rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej powinien przy wykonywaniu swoich obowiązków dołożyć staranności wynikającej z zawodowego charakteru swojej działalności oraz dochować lojalności wobec spółki.
2. Członek rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej nie może ujawniać tajemnic spółki także po wygaśnięciu mandatu.
3. Do szczególnych obowiązków rady nadzorczej należą [i] ocena rocznych sprawozdań finansowych w zakresie ich zgodności z księgami, dokumentami i ze stanem faktycznym, [ii] ocena wniosków zarządu dotyczących podziału zysku albo pokrycia straty, [iii] sporządzanie oraz składanie zgromadzeniu wspólników corocznego pisemnego sprawozdania z wyników ocen oraz pisemnego sprawozdania z działalności rady nadzorczej za ubiegły rok obrotowy (sprawozdanie rady nadzorczej).
4. W celu wykonania swoich obowiązków rada nadzorcza może badać wszystkie dokumenty spółki, dokonywać rewizji stanu majątku spółki oraz żądać od zarządu, prokurentów i osób zatrudnionych w spółce na podstawie umowy o pracę lub wykonujących na rzecz spółki w sposób regularny określone czynności na podstawie umowy o dzieło, umowy zlecenia albo innej umowy o podobnym charakterze sporządzenia lub przekazania wszelkich informacji, dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień dotyczących spółki, w szczególności jej działalności lub majątku. Przedmiotem żądania mogą być również posiadane przez organ lub osobę obowiązaną informacje, sprawozdania lub wyjaśnienia dotyczące spółek zależnych oraz spółek powiązanych.
5. Zarząd nie może ograniczać członkom rady nadzorczej dostępu do żądanych przez nich informacji, dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień, o których mowa.
6. W przypadku gdy sprawozdanie finansowe spółki podlega badaniu ustawowemu, rada nadzorcza jest obowiązana, z co najmniej tygodniowym wyprzedzeniem, zawiadomić kluczowego biegłego rewidenta, który przeprowadzał badanie sprawozdania finansowego spółki, o terminie posiedzenia, którego przedmiotem jest ocena sprawozdań w zakresie ich zgodności z księgami, dokumentami i ze stanem faktycznym. Spółka zapewnia uczestnictwo kluczowego biegłego rewidenta lub innego przedstawiciela firmy audytorskiej w posiedzeniu rady nadzorczej. W trakcie posiedzenia kluczowy biegły rewident lub inny przedstawiciel firmy audytorskiej przedstawia radzie nadzorczej sprawozdanie z badania, w tym ocenę podstaw przyjętego oświadczenia odnoszącego się do zdolności spółki do kontynuowania działalności, oraz udziela odpowiedzi na pytania członków rady nadzorczej.”;
7. Rada nadzorcza może ustanowić doraźny lub stały komitet rady nadzorczej, składający się z członków rady nadzorczej, do pełnienia określonych czynności nadzorczych (komitet rady nadzorczej).
8. Jeżeli umowa spółki tak stanowi, rada nadzorcza może podjąć uchwałę w sprawie zbadania na koszt spółki określonej sprawy dotyczącej działalności spółki lub jej majątku przez wybranego doradcę (doradca rady nadzorczej). Doradca rady nadzorczej może zostać wybrany również w celu przygotowania określonych analiz oraz opinii.
9. Zarząd zapewnia doradcy rady nadzorczej dostęp do dokumentów i udziela mu żądanych informacji.
10. Członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidator nie narusza obowiązku dołożenia staranności wynikającej z zawodowego charakteru swojej działalności, jeżeli postępując w sposób lojalny wobec spółki, działa w granicach uzasadnionego ryzyka gospodarczego, w tym na podstawie informacji, analiz i opinii, które powinny być w danych okolicznościach uwzględnione przy dokonywaniu starannej oceny.

Kary

Powyższe nowe uprawnienia kontrolne rady nadzorczej zostały dodatkowo wzmocnione wprowadzeniem odpowiednich przepisów karnych.

Niedochowanie przez członka zarządu spółki lub jej pracownika obowiązku przekazania radzie nadzorczej lub jej doradcy żądanych przez nich informacji dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień, a także ich zatajenie lub sfałszowanie stanowią przestępstwo zagrożone grzywną w wysokości od 20.000,00 zł do 50.000,00 zł albo karą ograniczenia wolności.

Ponadto popełnienie takiego przestępstwa stwierdzone prawomocnym wyrokiem skazującym  wyklucza możliwość pełnienia funkcji członka zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, likwidatora oraz prokurenta w spółkach kapitałowych.

Podsumowanie

Nie ulega wątpliwości, że omawiane zmiany wprowadzone nowelizacją Kodeksu spółek handlowych powinny doprowadzić do wzmocnienia roli rad nadzorczych. Czy doprowadzą do profesjonalizacji instytucji rady nadzorczej? Czas pokaże, czy w radach będą zasiadały głównie kompetentne osoby, wnoszące wartość dodaną do organizacji, czy też anonimowe persony widoczne jedynie w KRS. Zmiany wchodzą w życie już 13 października 2022 roku. Jest to zatem ostatni moment, aby rozpocząć przygotowania do ich wprowadzenia.

Źródło:

1. Ustawa z dnia 9 lutego 2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw.
2. Uzasadnienie do ustawy z dnia 9 lutego 2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw.