W dniu 14 grudnia 2022 r. została uchwalona dyrektywa Rady (UE) 2022/2523 w  sprawie zapewnienia globalnego minimalnego poziomu opodatkowania międzynarodowych grup przedsiębiorstw oraz dużych grup krajowych w Unii. Nadrzędnym celem powyższej dyrektywy jest wdrożenie globalnych zasad przeciwdziałania erozji podstawy opodatkowania wśród państw członkowskich Unii Europejskiej w ramach głównej części tzw. filaru drugiego reformy systemu podatkowego. Warto przypomnieć, że filar drugi OECD obejmuje:

• zasady GloBE, które wprowadzają minimalny globalny poziom efektywnego opodatkowania dużych przedsiębiorstw międzynarodowych (tzw. globalny minimalny podatek) oraz
• traktatową zasadę dodatkowego prawa do opodatkowania (STTR) pozwalającej państwom źródła na nałożenie dodatkowego opodatkowania na niektóre kategorie płatności wychodzące z danej jurysdykcji do podmiotów powiązanych w innej jurysdykcji.

W ramach prac prowadzonych przez OECD zidentyfikowano kilka kluczowych problemów dotyczących szeroko pojętego systemu międzynarodowego opodatkowania działalności gospodarczej. Przede wszystkim zwrócono uwagę na występowanie konkurencji podatkowej pomiędzy poszczególnymi jurysdykcjami., czyli rywalizację pomiędzy państwami o jak najniższe stawki podatkowe (ang. race to the bottom). W ocenie OECD race to the bottom prowadzić ma do agresywnej optymalizacji podatkowej polegającej na lokowaniu dochodu przez grupy międzynarodowe w krajach o najniższym poziomie opodatkowania. W opinii OECD grupy międzynarodowe korzystając ze zjawiska race to the bottom, doprowadzają do sytuacji, w której:

• opodatkowanie następuje w jurysdykcji o niskiej efektywnej stawce podatkowej, a nie w miejscu wytworzenia wartości;
• jurysdykcje bogate mogą sobie pozwolić na obniżanie stawek podatkowych i rezygnację z  dochodów podatkowych, co w efekcie pogłębia dalszy rozdźwięk ekonomiczny miedzy państwami rozwiniętymi a rozwijającymi się;
• państwo które chce pozostać atrakcyjnie inwestycyjnie, musi także obniżyć opodatkowanie na swoim terytorium, co przyczynia się do spadku ogólnego poziomu opodatkowania grup międzynarodowych na całym świecie.

W rozumieniu OECD, niektórych jurysdykcji zrzeszonych w Inclusive Framework oraz Komisji Europejskiej, zjawisko race to the bottom jest problemem globalnym i wymaga międzynarodowego rozwiązania. Efektem prac na forach Inclusive Framework oraz unijnym jest przedmiotowa dyrektywa z 14 grudnia 2022 r.

Zgodnie z powyższymi  założeniami, poszczególne państwa powinny ustanowić minimalny poziom opodatkowania działalności gospodarczej, który zapewnienie że dochody międzynarodowych grup kapitałowych będą opodatkowane w miejscu, gdzie zostały osiągnięte.

W związku z tym, że dyrektywa powinna zostać wprowadzona do porządku prawnego państw członkowskich od 2024 r. polski rząd zajmuje się obecnie projektem ustawy o opodatkowaniu wyrównawczym jednostek wchodzących w skład grup międzynarodowych i krajowych, implementującej przepisy powyższej dyrektywy.  Opinia publiczna poznała już wstępne założenia projektu.

Globalny podatek minimalny będzie rozwiązaniem w którym największe przedsiębiorstwa międzynarodowe są zobowiązane do corocznej weryfikacji spełnienia wymogu minimalnego efektywnego poziomu opodatkowania wynoszącego 15%.  W konsekwencji jeżeli efektywny poziom opodatkowania dochodu danej grupy w konkretnej jurysdykcji będzie wynosił mniej niż 15%, ta grupa będzie zobowiązania do zapłaty odpowiedniego podatku wyrównawczego. Przepisy będą obowiązywać przedsiębiorstwa, których łączny roczny obrót na światowych rynkach przekracza co najmniej 750 milionów euro.

W przygotowywanym projekcie przewiduje się trzy główne rodzaje podatków wyrównawczych:

• globalny podatek wyrównawczy (IIR – Income Inclusion Rule) – oparty na zasadzie włączenia dochodu do opodatkowania; podatek wówczas będzie pobierany w państwie, w którym znajduje się siedziba jednostki dominującej, w sytuacji niedostatecznego opodatkowania dochodów podmiotów zależnych w innych krajach. Konstrukcja podatku jest zbliżona do istniejącego już w  Polsce podatku od zagranicznych jednostek kontrolowanych (CFC);
• krajowy podatek wyrównawczy (QDMTT – Qualified Domestic Minimum Top-up tax) – jego zasady są podobne jak w przypadku IIR, jednakże w tej sytuacji podatek będzie płacony w  kraju, w którym znajduje się nisko opodatkowana jednostka grupy. Zgodnie z wyjaśnieniami Ministerstwa Finansów, podatek ten będzie dotyczył także dużych grup kapitałowych funkcjonujących na terenie jednego państwa członkowskiego, co stanowi rozwinięcie względem postanowień OECD. Ponadto będzie istniała możliwość odliczenia podatku QDMTT od podatku globalnego płaconego w kraju siedziby jednostki dominującej.
• podatek od niedostatecznie opodatkowanych zysków (UTPR – Undertaxed Payment Rule) – oparty na zasadzie niedostatecznego opodatkowania zysków. UTPR będzie dotyczył przypadków, gdy w państwie siedziby jednostki dominującej nie zostały wprowadzone przepisy o globalnym podatku wyrównawczym (IIR). W konsekwencji obowiązek zapłaty podatku wyrównawczego będzie przeniesiony na jednostki z grupy znajdujące się w poszczególnych jurysdykcjach.

Zgodnie z zapowiedziami Ministerstwa Finansów, projekt ustawy ma zostać przyjęty w trzecim kwartale 2024 r. W związku z tym przepisy o krajowym podatkowym wyrównawczym zaczną obowiązywać prawdopodobnie od stycznia 2025 r.

Kinga Burgiel
Konsultant podatkowy – Dział Cen Transferowych