Zarządzanie ryzykiem korporacyjnym (ang. Enterprise Risk Management) w polskich przedsiębiorstwach jest stosunkowo nowym zagadnieniem, które na szerszą skalę zaczęło wkraczać do naszego kraju zaledwie kilka lat temu i zdaje się, że wiele firm nie do końca jeszcze rozumie, na czym ono polega.

Z jednej strony zarządzanie ryzykiem postrzegane jest czasem zbyt wąsko, gdy jest utożsamiane z działaniami podejmowanymi w celu zabezpieczenia się przed stratami finansowymi. Wtedy nie dostrzega się potrzeby zarządzania ryzykiem na poziomie całej organizacji, i raczej pozostawia się to działowi finansów.

Z drugiej strony pojawia się niekiedy oczekiwanie, że wraz z rozpoczęciem lub uruchomieniem systemu zarządzania ryzykiem wszelkie problemy i zagrożenia w firmie powinny zniknąć. Wtedy jakiekolwiek niepowodzenia lub trudności stają się podstawą do zakwestionowania dalszych wysiłków w tym zakresie.

W obu tych dość skrajnych przypadkach zaprojektowanie i wdrożenie systemu zarządzania ryzykiem w przedsiębiorstwie nie przyniesie praktycznie żadnych korzyści. W oczach pracowników będzie utożsamiane
z niepotrzebnym dodatkowym obciążeniem, które będą starali się unikać jak ognia. A szkoda, ponieważ efektywnie działające systemy zarządzania ryzykiem przynoszą wymierne korzyści, co zostało zauważone przez regulatorów. W ostatnich latach wymogi dotyczące zaprojektowania i wdrożenia takiego systemu pojawiły się w odświeżonej normie ISO 9001:2015, Dobrych Praktykach Spółek Notowanych na GPW, ustawach regulujących rynki kapitałowe, a nawet w ustawach i standardach regulujących pracę biegłych rewidentów.

Zakłada się w nich przede wszystkim to, że przedsiębiorstwo  poprzez identyfikację, analizę i ocenę ryzyka, a następnie wypracowanie odpowiednich działań zaradczych będzie w stanie ograniczyć istniejące ryzyko do akceptowalnego poziomu.

Inaczej mówiąc chodzi o to, aby w usystematyzowany sposób zastanowić się, co może wydarzyć się w naszej firmie
w przyszłości, a następnie podjąć odpowiednie działania, które zminimalizują zagrożenia i pozwolą wykorzystać nadarzające się okazje. Badania naukowe i doświadczenia z praktyki gospodarczej pokazują, że dobrze zidentyfikowane kategorie ryzyka oraz skuteczne wdrożenie działań zapobiegawczych może przynieść wiele korzyści dla przedsiębiorstwa, w tym między innymi:

• Zmniejszenie kosztów prowadzenia działalności

Zidentyfikowanie obszarów o największym negatywnym wpływie na organizację, a następnie aktywne poszukiwanie sposobów, aby im zaradzić, sprawia, że stopniowo „maleją dziury” poprzez które wypływa gotówka z firmy. Mogą to być nawet małe strumienie nieefektywności, ale zsumowane generują często pokaźne kwoty, szczególnie, jeżeli zostaną obliczone za cały rok.

• Zwiększenie sprawności realizowanych działań / poprawione standardy zarządzania

Zarządzanie ryzykiem to w dużej mierze poprawa efektywności procesów organizacyjnych. Zmapowanie procesów pozwala zidentyfikować obszary do uproszczenia, wykonywania w lepszy sposób, a następnie zapisania w ramach obowiązujących procedur. W rezultacie poprawia się przebieg procesów w firmie oraz produktywność pracowników. Aktualne i zapisane procedury sprawiają, że działalność przebiega w sposób wystandaryzowany i powtarzalny. Dzięki temu łatwiej wprowadzić nowych pracowników oraz zdefiniować zakresy obowiązków i odpowiedzialności, co zmniejsza potencjał konfliktów w firmie.

• Poprawa procesu planowania i budżetowania

Dobre zarządzanie ryzykiem to sprawna komunikacja w firmie i koncentracja na kwestiach, które mają kluczowe znaczenie. Stąd zaś już krótka droga do kompletnych i wiarygodnych planów rzeczowych, a dalej przygotowanych na ich podstawie budżetów finansowych. Zarządzanie ryzykiem pozwala też szybciej zidentyfikować zdarzenia lub czynniki, które mogą powodować odchylenia od przyjętych budżetów, a dzięki temu pozwolą na szybsze podejmowanie trafnych decyzji.

• Uniknięcie lub przygotowanie się do przykrych niespodzianek

Dla kierownictwa firmy w codziennej pracy istotne jest, aby unikać niepotrzebnych i nieprzyjemnych niespodzianek, np. zerwanej umowy z kluczowym kontrahentem, kar za niedotrzymanie warunków kontraktu, pozwów od pracowników i innych. W firmach, gdzie ryzykiem zarządza się w sposób systemowy z góry przewiduje się, jakiego rodzaju przykrości mogą nas spotkać w przyszłości. Czy to ze strony klientów, dostawców, pracowników, organów kontrolnych, czy też po prostu złośliwości rzeczy ludzkich lub wypadków losowych. Nawet jeśli nie uda nam się im
w całości zapobiec, to będziemy mieli plan, w jaki sposób postępować, gdy się nam przytrafią. Wtedy przynajmniej unikniemy chaosu w organizacji.

• Zwiększenie efektywności kontroli wewnętrznych

Kluczowe kategorie ryzyka oraz plany działań zaradczych stanowią punkt wyjścia pracy dla audytorów wewnętrznych, którzy dzięki temu mogą przygotować swój program audytu. Na jego podstawie weryfikują, czy istniejące kontrole wewnętrzne pozwalają firmie odpowiednio zapobiec lub zminimalizować negatywne konsekwencje wystąpienia niekorzystnych zdarzeń.

• Lepsze rozpoznanie i wykorzystanie pojawiających się okazji biznesowych

Ryzyko wiąże się nie tylko z konsekwencjami negatywnych zdarzeń dla firmy, ale również z niewykorzystaniem potencjalnych okazji biznesowych. Należy pamiętać, że niewykorzystana okazja może zostać wykorzystana przez naszego konkurenta, co może w znaczący sposób poprawić jego potencjał lub pozycję konkurencyjną. Wtedy osiągnie to kosztem naszej firmy. Z tego względu istotne jest, aby kierownictwo firmy miało mechanizmy, które pozwolą mu na szybkie zidentyfikowanie pojawiających się okazji i podjęcie uporządkowanych i celowych działań zorientowanych na ich wykorzystanie.

• Poprawa współpracy między poszczególnymi departamentami i działami

Sprawne i wystandaryzowane procesy organizacyjne, właściwy podział obowiązków i odpowiedzialności, efektywny system kontroli wewnętrznej oraz koncentracja na kwestiach kluczowych dla firmy sprzyjają budowaniu dobrej kultury organizacyjnej oraz życzliwej współpracy między pracownikami, a w szczególności poszczególnymi działami i komórkami w przedsiębiorstwie. W rezultacie uzyskuje się wyższą produktywność, elastyczność oraz niższą rotację zespołu.

Jak widać wachlarz korzyści z systematycznego zarządzania ryzykiem w przedsiębiorstwie może być bardzo szeroki. Jednak aby go uzyskać nie wystarczy zaprojektować i wdrożyć system klasy Enterprise Risk Management. Istotne jest, aby kierować się kilkoma zasadami, bez których zrealizowanie naszych celów może okazać się bardzo trudne lub wręcz niemożliwe:

• Uwzględnienie celów biznesowych jako punkt wyjścia do dalszych analiz
• Pozytywne i aktywne wsparcie Zarządu oraz Rady Nadzorczej
• Dopasowanie projektowanych rozwiązań do specyfiki firmy, jej otoczenia zewnętrznego oraz skłonności do ryzyka – unikanie stosowania wyłącznie gotowych szablonów stworzonych przez innych
• Stosowanie w całym przedsiębiorstwie wystandaryzowanych narzędzi, szablonów do gromadzenia i zarządzania danymi oraz raportowania uzyskanych wyników
• Okresowy przegląd zidentyfikowanych grup ryzyka oraz sposobów radzenia sobie z nimi.

Po wdrożeniu systemu zarządzania ryzykiem kluczowe jest – podobnie jak w wielu innych dyscyplinach – zachowanie systematyczności oraz determinacja w podążaniu do przodu, chociażby małymi kroczkami.